Chuyện của Xíu

Banh It Cham Temple (Yang M'Tian) Tháp Bánh ít còn có tên gọi khác là tháp Bạc còn trong tiếng J’rai là Yang MTian, đây là một cụm tháp cổ của Chăm Pa xưa. Tháp gìn giữ nét đẹp kiến trúc của Việt Nam và được tạo lập trong giai đoạn cuối thế kỷ XI đến đầu thế kỷ XII, dưới thời hai vị quốc vương Harivarman IV và V. Ngày trước tháp nằm trong địa phận của làng Tri Thiện, xã Phước Quang, Tuy Phước nên được đặt tên là tháp Tri Thiện, sau đó còn với nhiều tên khác nhau. Tháp thuộc địa phận thôn Đại Lộc, xã Phước Hiệp, huyện Tuy Phước, Bình Định. Đây là cụm tháp cách trung tâm Quy Nhơn khoảng 20km về hướng Bắc, để đến được nơi từ thành phố bạn đi theo hướng Bắc ra quốc lộ 1A, qua ngã tư cầu Bà Di nhìn theo hướng phải đã thấy cụm tháp. Tháp nằm trên một ngọn đồi thoải các mực nước biển chừng 100 mét tạo nên một hùng vĩ. Hiện ở cụm tháp Bánh Ít có tháp chính, tháp mái và tháp cổng. Đường lên cụm tháp ở phía đông mà bắt đầu là tháp cổng, đằng sau tháp cổng là các tầng, các lớp những phế tích đổ nát, chếch về hướng đông - nam có một tháp gạch lớn như tháp cổng. Tháp cổng và tháp đông - nam này là hai kiến trúc hiện còn ở vòng ngoài hay tầng ngoài cùng của khu tháp Bánh Ít Ngay đằng sau tháp cổng, trên nền tầng thứ nhất hiện còn dấu tích của một tòa nhà chạy dọc theo hướng đông - tây và đối diện với ngọn tháp chính bên trên Sau tòa nhà dài là một lối tam cấp rất dốc dẫn lên tầng kiến trúc bên trên và tới một con đường đi thẳng tới ngôi tháp chính, hiện nay ở tầng trên cùng của quả đồi chỉ còn lại hai kiến trúc gạch đó là tháp thờ trung tâm và tòa tháp mái cong hình yên ngựa ở phía nam. Bao quanh khu kiến trúc trên cùng này là một vòng đai đường mà giờ chỉ còn lại dấu tích của những ổ gạch. Nếu đem từng kiến trúc ra để so sánh thì từng ngôi tháp của Bánh Ít không phải là lớn, nhưng tháp Bánh Ít không phải chỉ từng ngôi tháp mà còn là các lớp kiến trúc, là cả quả đồi tự nhiên cao 75 mét, vì thế tuy từng kiến trúc không lớn lắm nhưng tổng thể kiến trúc Bánh Ít khá đồ sộ và hùng vĩ. Ngôi tháp chính có vẻ đường bệ và hoành tráng của các kiến trúc: các cột ốp, các đường gồ nhô ra dọc các mặt tường, các của vòm và của giả hình mũi lao nhọn đồ sộ, có những nét thanh tú của đường nét, những nét hoa là trên các diềm mái, những cảnh ca múa trên các mặt vòm các cửa giả làm cả khối kiến trúc như đang tiếp xúc với người xem. Sang ngôi tháp mái cong hình yên ngựa ở phía nam tháp chính, gồm những hình người, hình thú, hình chim ở dưới chân tháp đang ưỡn người, khuỳnh chân, dùng hai tay như nâng bổng cả tòa tháp lên, mái tháp cong hình yên ngựa như xoè cánh bay, trên mặt tường của kiến trúc, các nghệ sĩ Chăm xưa đã tô điểm bằng những băng, những ô hình hoa lá.